Саха норуотун тылынан уус-уран айымньытын чыпчаала- Олоҥхобут, кэтэһиилээх ыһыаҕа Үөһээ-Бүлүү улууһугар көрбүтү эрэ кэрэхсэтэр гына тыһыынчанан дьону тоҕуорутан, киэҥ далааһыннаахтык тэриллэн, үс күн устата, бэс ыйын 19-21 күннэригэр, биир түгэн курдук чаҕылхайдык ааһа оҕуста.
Хотун Бүлүү кытылыгар ыаллыы олорор Бүлүүбүт улууһуттан үгүс элбэх ыалдьыт тиийэн улахан ыһыах ураты тыыныгар куустарда. Ыһыах култуурунай программатыгар кытта тиийбит дьону М.Т.Егоров аатынан 2 –дээх орто оскуола толору бэлэмнээх көрсөн, үлэлиир, сынньанар усулуобуйаны олохтоото.
Ыһыах сирэ- кэрэ көстүүлээх, сайа охсор салгыннаах киэҥ-куоҥ «Түгэхтэй» алааһа киһи кутун-сүрүн уһугуннарар, айылҕаҕа ордук чугастык сыһыарар алыптаах курдук. Анал түһүлгэлэргэ бииртэн биир сабыс саҥа сиэдэрэй тутуулар кылбайа дьэндэһэн дьону ыҥыра-угуйа тураллар. Ханна да тиий, барытыгар сахалыы мааны таҥастаах дьон үөрэ-көтө сэргэхтик туттан-хаптан ыһыах үөрүүтүгэр кыттыһар. Сэргэҕэ бааллыбыт сиэдэрэй симэхтээх аттар бу тыыннаах көстүүнү өссө ситэрэн биэрэллэр. Көрүөхтэн эриэккэс норуот илиитинэн оҥоһуга, ырыата-тойуга, оонньуута, ас арааһа, амтаннааҕа барыта дэлэччи-хоточчу манна тардыллыбыт эбит. Били, олоҥхоҕо этиллэринии, омоллоон олоҕо олохтоммут, дьэргэстэй ыһыаҕа тэнийбит.
Улууспут талба талааннаахтара ыһыах алгыһын ылынан, арчыланан баран, өрөспүүбүлүкэ бары муннуктарыттан кэлбит ааттаах-суоллаах дьону кытта ыһыаҕы киэргэттилэр, өбүгэ үгэһин тэнитэр эгэлгэ бэйэлээх элбэх күрэхтэргэ кыттан маннык кэккэ ситиһиилэннилэр:
Олоҥхо ыһыаҕын өрөгөйө -“Өрөөбүт уоһу өһүлэн, хоммут уоһу хоҥнорон” олоҥхоһуттар күрэхтэригэр саастарынан бөлөҕүнэн толорууга II үрдэл кыайыылаахтарынан Бүлүү куоратыттан В.О.Каратаев аатынан норуодунай коллектив, «Дьүһүлгэн» түмсүү, Тааһаҕартан «Үрүмэччи» оҕо бөлөҕө таҕыстылар.
Бүлүү куоратыттан «Ыллык» түмсүү “Ытык саастаах олоҥхоһуттар”, Тааһаҕартан ыччат “Сайдам” бөлөҕө “Кэскил кэрэһиттэрэ”, “Тааһа5ар олоҥхоһуттара” бөлөх уонна Сыдыбыл олоҥхоһуттара “Түөлбэни ааттатааччылар” анал ааттары ыллылар.
Биирдиилээн толорооччуларга саастарынан бөлөхтөргө аҕа саастаахтарга Тааһа5артан Маргарита Григорьева, эдэр ыччаттарга Михаил Шамаев бочуоттаах III үрдэли, Бороҕонтон Наталья Прокопьева «Добун тойуктаах олоҥхоһут», Бүлүү куоратыттан Тамара Куланова “Олоҥхо ырыатын дэгэтэ “ Тааһаҕартан Сайыына Шамаева «Олоҥхону олоҕунан билии», Николай Воловик “Кэскиллээх толорооччу”, Айаал Суханов “Сэргэх толорооччу ” анал ааттары ыллылар.
Маны таһынан, биир дойдулаахтарбыт өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакытын ыытыллар Былатыан Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотун саха сирин улуустарыттан 100 киһи кыттыылаах уһун тыыннаах ааҕыытын улахан түһүлгэтигэр кыттан, ааттарын –суолларын историяҕа хааллардылар.
Элбэх дьону түмпүт ыһыах сүрүн оонньуута оһуохай “Түөлбэ күөлэ холобурдаах түһүлгэтэ тэрийиэх, тэйдэр тэбэ көтүөх” күрэҕэр саастарынан бөлөхтөргө Чочуттан Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх этээччитэ Мэҥкэр Сэмэн Хабырыыл уола I үрдэл, Бүлүү куоратыттан Светлана Харлампьева III үрдэл кыайыылаахтарынан, Бүлүү куоратыттан Владимир Николаев анал аат , Анастасия Дранаева «Удьуору утумнааччы» аат, Тааһаҕартан Сайыына Шамаева, Илбэҥэттэн Иван Иванов, Эвелина Николаева анал ааттар хаһаайыннарынан буоллулар.
Кэнтик нэһилиэгэр олохтоммут Чап уустарын “Күүгүнүүр күөртээх, кытыастар кыһалаах Кудай бахсы уустара ” тимир уустарын күрэҕэр Бүлүү куоратыттан эдэр уус, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуот уус-уран оҥоһуктарыгар маастара Семен Томскай тэҥнээҕин булбата. Түөрт көрүҥҥэ кыайыы өрөгөйүн билэн дьону кэрэхсэттэ. Ол курдук болгуо быһахха I, болгуо хомуска II, болгуо батыйаҕа уонна тимиртэн уус-уран оҥоһукка III үрдэллэри эрэллээхтик ылла. Болгуо быһахха Тааһаҕартан саҥа саҕалааччы Михаил Шамаев бочуоттаах III үрдэлгэ таҕыста уонна “Аныгылыы ньыманан оҥоһуллубут тимиринэн батыйа” анал аат хаһаайынынан буолла .
“Тах курдук таҥнан, ох курдук оҥостон, сир симэҕинии симэнэн” саха таҥаһын элбэх кыттааччылаах улахан күрэһигэр Халбаакыттан Надежда Яковлева II үрдэл кыайыылааҕынан таҕыста, Бүлүү куоратыттан Александра Гаврильева, Нюргуяна Саввинова үлэлэрэ анал ааттарынан сыаналаннылар.
Дьон болҕомтотун тарпыт киэҥ түһүлгэнэн маастардар уус-уран оҥоһуктарын «Сүллэр сөмүйэ сүллэрдээбит, дьаарай тарбах такайбыт, эриэккэс илии тикпит» көрүү-күрэҕэр мастан оҥоһуктарга Бүлүү куоратыттан Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара Павел Григорьев I үрдэл кыайыылааҕынан таҕыста, туостан оҥоһуктарга Лөкөчөөнтөн Леонид Син-Хойга, кыл-сиэл оҥоһуктарга Бүлүү куоратыттан улуус маастара Виктория Леонтьеваҕа анал ааттар иҥэрилиннилэр.
Хомусчуттар күрэхтэригэр Бүлүү куоратыттан Нюргуяна Саввинова, Анна Яковлева “Тэтимнээх толоруу”, дэгэрэҥ ырыа күрэҕэр Илбэҥэттэн Марина Афанасьева «Дэгэрэҥ ырыаны кэскиллээччи», норуот тойугар Тааһаҕартан Михаил Шамаев, анал аат, Матрена Кириллина “Кырыымпаҕа саҥа аат” анал ааттары ыллылар.
Олоҥхо ыһыаҕын кыайыылаахтара бука бары туоһу суруктары уонна харчынан ботуччу бириэмийэлэри туттулар. Ситиһиилэртэн да көстөрүнэн, Тааһаҕар нэһилиэгэр ыччаты кыра саастан төрүт үгэстэргэ сыһыаран үөрэтии утумнаахтык ыытыллара көстөр. Бу хайысха, оскуола иитэр-үөрэтэр үлэтин биир сүрүн тосхоло буолан, сыл аайы сайдан, байытыллан иһэрэ кэрэхсэниэн эрэ сөп. Ыччакка бигэ акылаат уурар кэскиллээх түмүктэр ону туоһулууллар.
Ыһыахха сылдьыбыт дьон Улуу Олоҥхобутугар өрөспүүбүлүкэ салалтатынан болҕомто уурулларын илэ харахпытынан көрөн, эт кулгаахпытынан истэн, астынан кэллибит. Ол курдук, улуустарга баар олоҥхо дьиэлэрин Дьокуускай куоракка тутулла турар Эпос ускуустубатын арктическай киинин иһинэн үлэлэтэн, Аан дойду таһымыгар таһаарар усулуобуйа тэриллэн эрэр. Онно бастакы хардыынан өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана А.С.Николаев киин тиһиккэ киирэр 11 бастыҥ улууска анал бэлиэлэри туттарда, ол иһигэр биһиги Бүлүүбүт улууһун ааттаан-суоллаан, оройуоннааҕы культура сайдыытын уонна норуот айымньытын киинин салайааччыта А.А.Дашевскаяҕа туттарда.
Ити курдук улууспут кэрэни кэрэхсиир, үтүөнү үксэтэр, үйэлээҕи тарҕатар талба талааннаах мааны дьоно, култууратын үлэһиттэрэ Олоҥхо дириҥ эйгэтигэр уйдаран, XV төгүлүн ыытыллыбыт ыһыахха көхтөөхтүк кыттан, ситиһии кынаттанан кэллилэр. Бу барыта санаа курдук туоларыгар күүс-көмө, өйөбүл буолбут дьоммутугар, култуура тэрилтэлэрин салайааччыларыгар, үлэһиттэригэр, сырыыны-айаны хааччыйбыт Дьөккөн, Илбэҥэ, Бүлүүтээҕи гимназия оскуолаларыгар, дьон көхтөөх кыттыытын тэрийсибит Бүлүү куорат, Тааһаҕар нэһилиэгин олохтоох дьаһалталарыгар барҕа махталбытын тиэрдэбит.
Аны эһиилги Олоҥхо ыһыаҕар тыйыс тымныы сатыылыыр Өймөкөөн улууһа ыалдьыттата ыҥырар !
Культура сайдыытын уонна норуот айымньытын оройуоннааҕы киинэ.
